COENA

COENA

quasi κοινὴ, quia antiquitus seorsim solebant prandere Romani, cenare cum amicis, Plut. Symp. l. 8. c. 6. Comessationem antecedebat et Prandium primo, dein Merendam sequebatur. Olim Vesperna dicta, a vespertino, quô sumebatur, tempore, hora enim eius apud Romanos diei nona erat, communiter; At hora quinta, vel sexta, cum couvivia tempestiva, diebus festis ac sollennibus agitarentur. Iuvenalis, Sat. 11. v. 205.

----- ----- Quamvis solida hora subersie

Ad sextam.

Tertullianus, in Apologet. Saturnalibus non lavor diluculô, sed bonestâ et salubri horâ etc. Quemadmodum apud Atticos legitimum Cenae tem pus fuit, cum δεκάπουν aut δωδεκαπουν esset ςτοικεῖον; uti loquitur Lucianus, in Saturnalibus: Sed diebus festis, quibus maturius itidem solebant inire convivium, τὸ ἑξάπουν observabant ave ἑπτάπουν; quorum illud, umbra videl. 10. vel 12. pedum, horae 9. vel 11. istud, nempe umbra 6. pedum, horae quintae vel sextae Romanorum respondet. Horâ unâ veroante lavabant Romani, quam Cenam auspicarentur etc. Quam in rem vide Salmas. ad Solin. p. 648. Cena autem erat semper in usu etiam cum prandia nondum invaluissent: Lautiores enim tantum olim prandia obibant, idque sine ulla ferculorum pompa aut splendido apparatu, ad magnificas et exquisitas epulas amicis in cenam condicturi. Imo erat cum Cena idem, quod Prandium, significabat, Festus. Hine tam frequens cenarum, prandiorum nulla, certe raro mentio, in magnifici alicuius apparauts descriptione; Horat. l. 2. Carm. od. 14. v. ult.

Absumet bares Caecuba dignior,

Servata centum clavibus: et merô

Tinger pavimentum superbô,

Pontificum potiore cenis.

Ausonius, Ep. 9. v. 1.

Osirea nobilium cenis, sumptuque nepotum

Cognita, etc.

Unde de nepotum, in noctem multam, imo in alterum Solem, convivia extendentium luxu, querela M. Tullii, Orat. 2. in Catil

Liv. Dec. 3. l. 3. Ael. Lampridii, in Commodo etc. Distinxêre autem Cenam antiqui in tres patres, seu missus: Antecoenium seu Gustum seu Promulsida, Cenam ipsam, cuius quod ptaecipuum ferculum erat, Cenae caput dicebatur, et Bellaria, seu Mensam pomorum seu Mensas secundas. In Antecoenio mora ponenda esse, voluti Galenus: At Metellus Pontifex echinos, ostreas crudas, pelorydas, spondylos, turdum, asparagos; subtus gallinam altilem, patinam ostrearum pelorydum, balanos nigros, et albos: Interdum spondylos, glycomaridas, urticas, ficedulas, lumbos, capragines, aprugnos, altilia ex fatina involuta, murices et purpuras ante cenam apposuit, apud Macrob. Saturn. l. 3. c. 13. Ipsius Cenae initium priscis fuit lactuca, ova et lucanicae: at praedictus gurges in cena apposuit sumina, synciput aprugnum, patinam piscium, patinam suminis, anates, querquedulas elixas, lepores, altilia assa, amylum, panes Picentes, Idem ibidem. Secumdae mensae dicebantur Mensae pomorum, cum scil. apponerentur bellaria, quô vocabulô omne genus secundae mensae significatur, puta nuces, pyra, poma, ficus, oleye, uvae et alia, de quibus multa apud eundem Macrob. Saturnal. l. 3. c. 18. 19 et 20 et Varronem, in Satyra Menippea, apud A. Gellium. Vide quogue infra Epidipnides, it. Mensae Secundae. Luxuriâ postmodum immensum crescente, Leges Sumptuariae latae sunt, e quibus Licinia lex cum non plus centussibus, praeter terrâ nata, in cenas impendi iuberet, Cenae centenariae inde ortum traxerc. Foris autem coenâsse Rommanos, neque mensam omnino tollere, sed semper aliquid super ea relinquere consuevisse, docent Macrob. Plut. in. Quaest. Rom et Sympos. etc. Porro Cena Adicialis, quibusdam eadem est cum Pontificia, quae lautissima esse solebat: Lipsius autem de Magnis. Rom. l. 4. c. 9. vult Aditialem legi, eam enim intelligit, quae in aditu honorum seu muneris inauguratione a Magistratibus exhibebatur. Cena Dubia dicebatur, cum mensa omnis generis exquisitissimis ferculis erat instructa, ut in tanta copia ambigerent convivae, quo potissimum manus porrigerent. Eadem Recta quoque nuncupata est, opposita sportulae, quâ voce indigitabatur munus, quod Romani clientibus, Principes populo in sportula dabant, velut obsonium: cuius vicem aliquando pecunia supplevit. Budaeus, Liberaliores divites salutatoribus suis rectam Cenam exhibebant, sordidi sportulam tantum. Hinc factum, ut Sportula, pro viliore Cena, aliquando caperetur. Martial. l. 8. Epigr. 50. v. ult.

Promissa est nobis Sportula, recta data est, etc.

Plura vide apud Plinium passim, Stuckium, de Conviviis, l. 1. c. 35. Pancirollum, l. rer. deperditar. c. de cibi capiendi modo, Turnebum, Advers. l. 5. c. 10. Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 29. cum Thom. Dempsteri Paralipomenis etc. Ut et supra in voce Cibus, ac infra in Convivia, Fora, Hora. Atque haec de Cena communi, sed et in multis paganicis Sacris epulae agitabantur, uti notum, quae Δεῖπνα itidem plerumque, h. e. Cenae, appellatae sunt. Unde in Oschophoriis Atheniensium, inter alia Ministeria mulieres fuerunt Δειπνοφόροι dictae. Isaac. Casaubonus, Exercit. 16. num. 31. De Christianorum vero Cena Mystica, vide hîc infra, ut et de alio eorum Convivio sacro, quod Tertullianus, Apologeici c. 29. ubi illud fuse describit, etiam Cenam appellat, quodque a priore totô genetre diversum postmodum ob varios abusus Templis eiectum, ac tandem penitus sublatum est, supra in voce Agape.